Президент Жо Байден давридаги биринчи федерал ўлим жазоси билан боғлиқ иш ҳакамлар томонидан умбод қамоқ жазоси тўхтамига келиниши билан якунланди. Ню-Ёрк шаҳрида саккиз кишининг ўлими билан боғлиқ Ақшда 11-феврал воқеларидан кейин иккинчи ўринда турадиган энг катта терактни содир этган исломий экстремист, асли ўзбекистонлик Сайфулло Соипов умрбод қамоқ жазоси билан кифояланди.
Байденнинг президентликдан аввалги сайловолди кампаниясида федерал қатл жазосини тугатишга вада бергани кўпчиликни ажаблантирган эди. Аммо бу чиндан амалга ошди.
Ҳакамлар ҳайъати бир овоздан қарорга кела олмагани, Соипов 2017 йил октябрида содир бўлган ҳужум учун шартли озод қилиниш имкониятисиз автоматик равишда умрбод қамоқ жазосига ҳукм қилинишини англатади.
Федерал ўлим жазоси 17 йиллик танаффусдан сўнг, токи Трамп 2020 йилда уни қайта тикламагунча, юқори даражадаги муаммо эмас эди. Президентлигининг сўнгги ойларида 13 маҳбус ўлдирилгани сабабли Трамп 120 йилдан ортиқ вақт ичида ҳар қандай президентга қараганда кўпроқ федерал қатлларни амалга оширгани билан эсда қолди. Байден давридаги федерал ўлимлар сони эса нолга тенг.
Соипов иши ўлим жазоси мавжуд бўлмаган 20 дан ортиқ штатлардан бирида федерал ҳокимият томонидан алоҳида жиноятлар учун қатл қилишга рухсат берувчи АҚШ қонунларига асосланиб ўтказилд. Адлия вазирлиги мазкур иш бўйича узоқ муддатдан бери ўлим жазосини бекор қилиш бўйича курашиб келаётган эди.
Америкадаги ва штатдаги ўлим жазолари
Қайд этиш керакки, Ню-Ёркда ўлим жазоси уни қайта тиклаш бўйича кўп йиллик саъй-ҳаракатлардан сўнг 2007-йилга келиб амалда бекор қилинган. Тарихан Ню-Ёркда 1000 дан ортиқ одам қатл этилган. Штатда ўзида охирги марта 1963 йилда қатл амалга оширилган.
Бруклиндаги федерал судялар Ню-Ёрк полициясининг икки детективини ўлдирган одамга икки марта ўлим ҳукмини чиқарди, бир марта 2007 йилда ва яна 2013 йилда, бироқ иккала ҳукм ҳам апелляция тартибида бекор қилинди. Охир оқибат, судя қотилни ақлий ногирон деб топди.
Бостон марафонини бомбардимон қилган Жоҳар Тсарнаев 2015-йилда Массачусетс штатида ўлим жазосини бекор қилган федерал судда ўлимга ҳукм қилинган эди. Ҳозирги Адлия вазирлиги Тсарнаевнинг ўлим ҳукмини бекор қилиш талабига қарши курашни давом эттирмоқда .
Январ ойида Адлия вазирлиги 2019-йилда Ғарбий Техасдаги Wалмартда ирқчилик ҳужумида йигирмага яқин одамни отиб ўлдирганликда айбланаётган Патрик Крусиус учун ўлим жазосини талаб қилмаслигини эълон қилган эди.
Кўпчилик Оқ уйни Адлия вазирлигининг кундалик қарорларини қабул қилиш жараёнига аралашишни истамагани учун мақтаса-да, ўлим жазоси мухолифлари бу унинг қатл қилиш бўйича умумий сиёсатни ўрнатишига тўсқинлик қилмаслиги кераклигини айтишади.
Оқ уйнинг вазият бўйича реакцияси
Оқ уй шу йил бошида Associated Press’га юборган электрон почта хабарида президент «ўлим жазоси қандай қўлланилиши ва бу бизнинг адолат туйғуси учун асос бўлган қадриятларга мос келадими-йўқми» мазмунидаги хавотирлари ҳақида узоқ вақт гапирганини айтди. Шунингдек, Байден бош прокурорнинг мораторий жорий этиш қарорини қўллаб-қувватлайди.
Сентябр ойида Адлия департаменти Трамп протоколларига киритилган ўзгартиришлар, жумладан, отишма каби ўлимга олиб келадиган инъэкциядан бошқа бир рухсат берувчи қатл усуллари ҳақида изоҳ сўраш учун оммавий билдиришнома чиқарди.
Яқинда ёзган мактубида АҚШнинг Демократик вакили Аянна Прессли ва сенатор Дик Дурбин Адлия вазирлигини Трампнинг барча протоколларини, жумладан, федерал қатлларда давлат муассасалари ва ходимларидан фойдаланишга рухсат берувчи протоколларни тезда бекор қилишга чақириб, буйруқларни “тузатиб бўлмас даражада” эканини билдирди.
Уларнинг таъкидлашича, Байден ўзининг президентлик ваколатларидан фойдаланиб, барча федерал ўлим жазоларини умрбод қамоқ жазосига алмаштириши керак, бу эса ўлим жазоларининг қайта тикланишига тўсқинлик қилади.
Шунингдек, АҚШ қонунчилигидан ўлим жазосини бекор қилиш ва федерал ўлим жазосига маҳкум бўлган 40 дан ортиқ маҳбусларни ҳаётдан маҳрум этиш учун таклиф қилинган қонунчилик ҳам мавжуд. Байден бундай чораларни қўллаб-қувватлаш ёки қўлламаслик ҳақида ҳеч қандай маълумот бермаган.
Ўлим жазоси ўтмишда сиёсий жиҳатдан долзарб масала бўлиб келган, аммо сўнгги ўн йилликларда ўлим жазосини қўллаб-қувватлаш камаймоқда. Аксарият сўровларга кўра, ҳозирда уни қўллаб-қувватловчилар 50% атрофида.
Ню-Ёркдаги теракт. 2017 йил
Ню-Ёркдаги теракт 2017 йилнинг 31 октябр куни маҳаллий вақт билан тахминан 15:05 да содир бўлган, ўшанда асли ўзбекистонлик Сайфулла Соипов юк машинасини Қуйи Манхеттендаги велосипед йўлига катта тезликда ҳайдаб, одамларни босиб кетган. Велосипед йўли бўйлаб тахминан бир ярим километр юргандан сўнг, юк машинаси мактаб автобусига бориб урилган.
Сайфулла Соипов машинадан сакраб тушади ва ўқ узишни бошлайди. У зудлик билан полиция томонидан ҳибсга олинади. Теракт натижасида 8 киши ҳалок бўлиб, 12 киши жароҳатланади. Ҳужум учун жавобгарликни “Исломий давлат” ўз зиммасига олган.
Саифулла Хабибуллаевич Соипов 1988-йил 8-февралда Тошкент шаҳрида туғилган. 2010-йилда АҚШга кўчиб келган. Ижтимоий тармоқларда айтилишича, у АҚШга келишдан олдин Қирғизистоннинг Ўш шаҳри ва Вологда ҳудудларида яшаган. У Америкага грин карта лотереясини ютиб келган.
Аввалига Соипов Огаёда дўстлари билан яшаган. 2013-йилда у Америкага кўчиб келган Нозима Одиловага уйланди. Тўйдан кейин биринчи марта эр-хотин Огаё штатидаги Куяхога шаршарасида яшаб, у эрда Соипов автомобил транспорти билан шуғулланадиган иккита компанияни рўйхатдан ўтказган.
Кейинчалик Соипов оиласи билан Флоридага кўчиб ўтди ва у ерда Форт-Маерс ва Тампада яшади. Ҳужум олдидан сўнгги бир неча ой давомида Соипов Ню-Жерси штатининг Патерсон шаҳрида яшаган ва Убер ҳайдовчиси бўлиб ишлаган. 6 ой давомида у 1400 дан ортиқ саёҳатларни амалга оширди. Компания унга нисбатан ҳеч қандай шикоят йўқлигини айтди. АҚШда Соипов ҳеч қачон жиноий жавобгарликка тортилмаган ва фақат тўртта йўл ҳаракати қоидаларига зид ҳаракат қилган эди, холос.
2015 йилда Соипов Миллий хавфсизлик вазирлиги ходимлари томонидан сўроқ қилинган, чунки у терроризмга қарши кураш бўлинмалари назорати остида бўлган икки киши билан алоқада бўлган эди.
Стуверсант ўрта мактаби ва ҳужум жойига яқин бўлган бошқа мактаблар ўқ узилгани ҳақидаги хабарлардан сўнг воқеадан уч соатгача тўсиб қўйилган. Яқин атрофдаги бир нечта кўчалар, жумладан Wест Стреет, Чамберс Стреет ва Мюррей Стреет, тергов учун жамоатчиликка ёпилган, натижада Қуйи Манхеттен бўйлаб тирбандлик юзага келади. Ҳужумдан кейинги кун пикап олиб кетилганидан кейин машиналар ва пиёдалар ҳаракати қайта тикланди.
Президент Доналд Трамп Ички хавфсизлик департаментига “қаттиқлаштирилган скрининг дастурини” кучайтиришни буюрди. Твиттерда у Соиповни қатл этиш истагини билдирди ва дастлаб террорчининг Гуантанамо қамоқхонасида сақланишини хоҳлаётганини айтди. Бунинг ортидан Соиповнинг синглиси уни зудлик билан қатл қилмаслик ва Сайфуллога “вақт” ва “адолатли суд” беришни илтимос қилган.
Кейинроқ Трамп аввалги баёнотидан воз кечиб, Соипов иши Ню-Ёрк жиноий судида кўриб чиқилишини айтди. Ню-Ёрк мери Билл Де Бласио бу ҳодисани “ўта қўрқоқ террорчилик ҳаракати” деб атади.
Ню-Ёркдаги ҳужум 2002 йилда Лос-Анжелес халқаро аеропортида мисрлик Ҳешем Моҳамед Ҳадет диверсификация лотереяси ғолиби бўла туриб теракт содир этган иккинчи шахс эди.
Жавоҳир ҚАДАМОВ
Sizda shikoyat, taklif yoki murojaat bormi? Bizga @demokratuz_aloqabot orqali murojaat qiling!
