Иккинчи жаҳон урушидан кейин фашистларнинг уруш жиноятчиларини жавобгарликка тортган Германиядаги Нюрнберг судларида омон қолган сўнгги прокурор ва халқаро жиноий ҳуқуқнинг узоқ йиллик ҳаворийси Бенжамин Ференц шу йилнинг 6-апрел куни 103 ёшида вафот этди. Бу ҳақда The Guardian унинг ўғлига таяниб хабар берди.
Гарвардда таҳсил олган адвокат Ференц уруш пайтида ўлим отрядларини бошқарган кўплаб немис офицерларининг ҳукмини таъминлаган. Унинг ўлими сабаблари дарҳол ошкор этилмади. The New York Times газетасининг хабар беришича, Ференц Флорида штатидаги Бойнтон-Бич шаҳридаги тиббий муассасада вафот этган.
У 1947 йилда Нюрнбергда прокурор бўлиб ишлаганида атиги 27 ёшда эди, у ерда нацист айбланувчилар, жумладан, Ҳерманн Горингнинг инсониятга қарши жиноятлари, олти миллион яҳудий ва миллионлаб одамлар ҳалок бўлган Холокост деб номланувчи геноцид учун бир қатор судларда айбланган ва тизимли равишда ўлдирилган.
Кейин Ференц ўнлаб йиллар давомида халқаро жиноий судни яратишни ҳимоя қилди, бу мақсад Нидерландиянинг Гаага шаҳрида жойлашган халқаро трибунални ташкил этиш билан амалга оширилди. Ференц шунингдек, Вашингтонда ташкил этилган АҚШ Холокост ёдгорлик музейининг муҳим донори эди.
“Бугун дунё геноцид қурбонлари ва у билан боғлиқ жиноятлар учун адолат излаш бўйича етакчини йўқотди”, дейилади АҚШ Холокост музейининг Twitter’даги постида.
Нюрнбергда Ференц таниқли фашистлардан бири Эйнсатзгруппен номи билан танилган мобил ҳарбийлаштирилган қотиллик отрядларининг 22 зобити устидан суд жараёнида АҚШ бош прокурори бўлган.
Отрядлар немислар томонидан босиб олинган Европадаги уруш пайтида яҳудийлар, лўлилар ва бошқаларни, биринчи навбатда тинч аҳолини нишонга олган ҳолда оммавий қотилликларни амалга оширган ва миллиондан ортиқ ўлим учун жавобгар бўлган.
«Биз бу ерда бир миллиондан ортиқ бегуноҳ ва ҳимоясиз эркаклар, аёллар ва болаларнинг қасддан ўлдирилганини қайғу ва умид билан ошкор қиламиз», деган эди Ферентц маҳкамадаги кириш сўзида.
Ферентс судда айбланувчи зобитлар “нацистлар онгида қораланган” этник, миллий, сиёсий ва диний гуруҳларни йўқ қилиш бўйича узоқ муддатли режаларни услубий равишда амалга оширганини айтган.
“Бу муросасизлик ва такаббурлик дастурининг фожиали бажарилиши эди. Қасос бизнинг мақсадимиз эмас ва биз шунчаки адолатли жазо изламаймиз. Биз ушбу суддан инсоннинг ирқи ва эътиқодидан қатъи назар, тинчлик ва қадр-қимматда яшаш ҳуқуқини халқаро жазо чоралари билан тасдиқлашни сўраймиз. Биз тақдим этаётган иш инсонпарварликнинг қонунга даъвосидир”, дея қўшимча қилган у.
Айбланувчиларнинг барчаси судланган ва 13 нафари ўлим жазосига ҳукм қилинган. Бу Ференцнинг биринчи мартаба иши эди.
Бенжамин Ференц 1920 йил 11 мартда Руминиянинг Трансилвания шаҳрида туғилган. Ференц оиласи АҚШга кўчиб ўтган пайтда 10 ойлик бўлган ва Ню-Ёркда камбағал шароитда улғайган. 1943 йилда Гарвард юридик мактабини тугатгандан сўнг, у АҚШ армиясига қўшилган ва АҚШ армиясининг янги ташкил этилган уруш жиноятлари бўлимига қўшилишдан олдин Европада жанг қилган.
У Бухенвалд каби фашистларнинг ўлим лагерларида иттифоқчи кучлар томонидан озод қилинганидан сўнг ҳужжатлар ва далилларни қўлга киритган ва ўрганган: одамларнинг қашшоқлик саҳналари, озиб кетган жасадлар уюмлари ва кўплаб ёқиб юборилган мурдаларнинг крематорийлари.
1945 йилда уруш тугаганидан сўнг, Ференц Нюрнбергдаги уруш жиноятлари бўйича суд жараёнига АҚШ прокуратурасига қўшилган, у ерда нацистлар раҳбарияти урушдан олдин америкалик генерал Телфорд Тейлор қўл остида ишлаб чиқилган тарғибот митингларини ўтказган. Ўша пайтда суд жараёнлари зиддиятли бўлган, аммо халқаро ҳуқуқни ўрнатиш ва ҳарбий жиноятчиларни бир текис судларда жавобгарликка тортиш йўлидаги муҳим босқич сифатида эътироф этилган.
Нюрнберг судларидан сўнг, Ференц Холокост қурбонлари ва тирик қолганлар учун товон тўлаш учун ишлади.
Кейинчалик Ференц халқаро жиноий судни яратишни ёқлади. 1998 йилда 120 давлат Римда халқаро жиноий судни ташкил этиш тўғрисидаги низомни қабул қилди ва у 2002 йилда кучга кирди.
Sizda shikoyat, taklif yoki murojaat bormi? Bizga @demokratuz_aloqabot orqali murojaat qiling!
