Jahon

Бир қарашда кўринадиганидан кўра кўпроқ вақт бор (2-қисм)

Бир қарашда кўринадиганидан кўра кўпроқ вақт бор (2-қисм)

6. 22-аср аҳолиси аллақачон орамизда (лекин бу уларнинг келажакдан келганлигини англатмайди)

Баъзида 22-асрни кутиш ҳали жуда ва жуда узоқ вақт бўлиб туюлиши мумкин ва бу вақтга келиб Ерда ҳатто туғилмаган авлодлар яшайди.

Айни пайтда, 22-асрнинг юз минглаб бўлажак аҳолиси аллақачон орамизда юришмоқда – янги 2100 йил келишидан хабар берувчи оташинларни ўз кўзлари билан кўрадиган одамлар.

Демак, узоқ муддатда ўтмиш ҳам, келажак ҳам бизга биринчи қарашда кўринадиганидан анча яқинроқ.

Оилавий алоқалар бизга ўтмиш ва келажак асрлардан «бир сакраш» узоқда бўлишга имкон беради.

7. Вақт гирдобига ҳар ким тушиши мумкин.

Вақт ҳар доим ҳам ҳамма учун бир хил тезликда ўтмайди. Вақт умуман бизнинг бошимизда жойлашган.

Машина ҳар тарафга шағал сачратиб, абадийликка ўхшаб сирғалиб юради, лекин бунчалик қийшайиб кетмайди. Вақт деярли тўлиқ тўхташгача секинлашади.

Бундай ҳолларда стресс мияни ҳаётимизни ўзгартирадиган вазиятдан омон қолишимизга ёрдам берадиган маълумотни ички қайта ишлашни тезлаштириши мумкин.

Мия бузилганда (масалан, эпилепсия ёки инсулт ҳолатида), у ҳам вақтинчалик найрангларни ўйнашни бошлаши мумкин – вақтни тезлаштириш ёки уни бутунлай тўхтатиш.

Баъзи одамлар, масалан, спортчилар, ҳатто ирода кучи орқали керакли вақтда вақтни бузиш учун мияларини махсус машқ қилишлари мумкин.

Вақт жуда нозик иллюзиядир. Бир лаҳза – ва ҳар биримиз ўзимизни ўзгартирилган ҳақиқатда топишимиз мумкин.

8. Бутун дунё соатларнинг ўзгариши учун аниқ бир шахсга қарздор

Ёз учун соатларнинг ўзгариши – ёз вақти деб аталадиган вақтга турли йўллар билан ёндашиш мумкин. АҚШ Конгресси бир неча йиллардан бери бу ғоядан воз кечиш ҳақида ўйлайди ва Россияда улар бир неча йил олдин соатни алмаштиришни тўхтатдилар.

Бироқ, соатларни ўзгартиришга бўлган муносабатингиздан қатъий назар, биз бу ғоянинг мавжудлиги учун жуда аниқ бир шахсга қарздормиз: Уилям Уилетт исмли британиялик қурувчи.

Биринчи жаҳон уруши пайтида Британияда кўмирнинг кескин танқислиги бор эди ва биринчи электр станциялари айнан шу ерда ишлаган.

Кўмир тақчиллиги муаммосининг ечими қурувчига аён бўлиб туюлди: соатларнинг ёзги вақтга ўзгартирилиши аслида кундузги “қўшимча” соатнинг иш соатига айланишини англатарди ва шу тариқа саноат устахоналарида ёритишга бўлган эҳтиёж камаяди.

Бу оддий мантиқ шу қадар равшан туюлдики, Уилет учун Британиянинг сиёсий раҳбарларини ишонтириш қийин эмас эди ва йилига икки марта бутун мамлакат ва деярли бутун дунё пулни тежаш учун соатни ўзгартира бошлади.

Ушбу чора шунчалик самарали бўлдики, Иккинчи Жаҳон уруши пайтида Британия янада узоққа борди ва электр энергиясини тежаш учун вақтинча Гринвич вақтидан икки соат олдин «икки марта ёзги вақт» га ўтди.

Айтганча, Гринвич расадхонаси Лондонда жойлашган бўлса-да, Гринвич вақти (ГМТ) ўзгаришсиз қолмоқда ва ҳеч қандай тарзда соатнинг ўзгаришига боғлиқ эмаслигини эслаш нотўғри бўларди.
Натижада, парадоксал равишда, Гринвич вақти (яъни, оддий Лондон вақти) ва Гринвич вақти йилнинг деярли етти ойи – март ойининг охиридан октябрь ойининг охиригача бир хил эмас.

9. Ҳеч биримиз ҳозирги замонда яшамаймиз

Ушбу сўзларни ўқиб, биз ҳозир «ҳозир» ҳозирги замондамиз, деб тахмин қилиш осон. Бироқ, бу мутлақо тўғри эмас.

Буни оддий мисол билан кўриш учун столнинг қаршисида ўтирган одам билан гаплашаётганингизни тасаввур қилинг.

Суҳбатдошнинг лаблари ҳаракати ҳақидаги визуал маълумотлар, албатта, сизга унинг овозидан олдинроқ етиб боради (оддий сабабга кўра, ёруғлик тезлиги товуш тезлигидан беқиёс каттароқдир). Бироқ, мия бу каналларни бир-бирига мос келиши учун синхронлаштиради.

Бироқ, ҳатто бу энг ажабланарли нарса эмас.

Назарий жиҳатдан – фақат математик ҳисоб-китобларга асосланган – бизга маълум бўлган физика қонунлари баъзан вақт ҳатто тескари йўналишда ҳам оқиб кетишига имкон беради. Тўғри, бу фақат микроскопик, квант даражасида, маълум бир ёпиқ тизимнинг энтропияси пасайганда содир бўлади.

10. Ойнинг тортишиш кучи туфайли Ердаги кунлар узаймоқда

Қуёш атрофида чексиз айланишида сайёрамизнинг доимий ҳамроҳи бўлган Ой жуда секин ва деярли сезилмас даражада Ердан узоқлашаётганини билиб ҳайрон бўлишингиз мумкин.

Ҳар йили улар орасидаги масофа тахминан 1,5 дюймга (3,8 см) ошади, бу эса худди секин ва сезилмас даражада Ер кунини узайтиради.

11. Ҳозир ҳамма учун 2023 йил эмас

Кўпгина непалликлар учун ушбу мақола 2023 йилда эмас, балки 2800 йилда нашр этилган – ҳар ҳолда, бу Непал Бикрам Самбат тақвимидаги жорий йилнинг серия рақами.

Непалдаги турли этник гуруҳлар камида тўрт хил календардан фойдаланадилар ва бутун мамлакат стандарт вақт зоналари билан атайлаб 15 дақиқага мос келмайди.

Турли маданиятлар жорий йилни турли белгилар билан ҳисоблашади – натижалардаги мос келишмовчиликлар билан.

Мисол учун, июл ойи ислом тақвимига кўра 1445 йил бошланишини белгилаган бўлса, яҳудийлар учун бу аллақачон 5784 йил эди.

Мянмада ҳозир 1384, Таиландда 2566, йил тўлиқ 13 ой давом этадиган Эфиопияда эса 2016 йил.

1-қисмни ўқиш учун босинг.