Jahon, Tahlil

Путинсиз ўтадиган G20 саммитидан нималар кутиш мумкин?

Путинсиз ўтадиган G20 саммитидан нималар кутиш мумкин?

G20 «бирга юксалиш ҳамда кучлироқ бўлиш» учун Балига йиғилмоқда

Эртага Индонезияда G20 саммити бўлиб ўтади. Россия-Украина уруши, АҚШ ва Хитой ўртасидаги зиддият, глобал инфляциянинг ўсиши ҳамда сайёрамизнинг қатор минтақаларида энергетика инқирози фонида дунёнинг йирик иқтисодиёти етакчилари йиғилиши ўтказилади.

Индонезия раислигида 15-16 ноябрь кунлари Нуса-Дуа шаҳрида ўтказилиши режалаштирилган саммит «Бирга юксаламиз, кучлироқ бўламиз» шиори остида мамлакатлар етакчиларини бир хонага жамлаши кутилмоқда.

Учрашув давомида соғлиқни сақлаш, барқарор энергияга ўтиш ва рақамли трансформация масалаларини муҳокама қилишни режалаштирган.

G20 йиллик йиғилишида одатга кўра, мамлакатларнинг биринчи шахслари ёки энг юқори даражадаги раҳбарлар ўз давлати номидан қатнашади. «Катта йигирматалик» гуруҳидан қуйидаги давлатлар ўрин олган: Россия, Хитой, Буюк Британия, АҚШ, Мексика, Аргентина, Ҳиндистон, Германия, Франция, Индонезия, Австралия, Туркия, Бразилия, Жанубий Корея, Жанубий Африка, Италия, Канада, Япония ва Саудия Арабистони. Шунингдек, Европа Иттифоқи ҳам ушбу гуруҳдан ўрин олган.

«Катта йигирматалик»дан Россия тушиб қоладими?

Бироқ G20 саммитида қатнашмайдиган ягона етакчи Россия президенти Владимир Путин экани тасдиқланди. Индонезия расмийлари Федератив Республика етакчиси жорий йилги учрашувда иштирок этмаслиги ҳақидаги қарорини тасдиқлади. Бир неча кун аввал Россия Ташқи ишлар вазири Сергей Лавров  онлайн тарзда Россия делегацияси номидан иштирок этиши айтилган эди.

Аммо кеча, яъни 13 ноябрь тонгда кутилмаганда Россия Ташқи ишлар вазири, саммитда иштирок этиш учун Балига етиб келган. У Россия вакили сифатида саммитда иштирок этиши кутилган мамлакат Президенти ўрнидан жой олади. Шундай қилиб, Владимир Путиннинг ўриндиғи бўш қолмайдиган бўлди. Мутахассислар Лавров Москванинг халқаро масалаларга, жумладан, Украинадаги инқирозга муносабатини тушунтириб бера олади, деган фикрни билдирмоқда.

Буни қарангки, Путиннинг қарорига тескари равишда Украина Президенти Владимир Зеленский Бали саммитида иштирок этиши кутилмоқда. Ваҳоланки, аввалроқ Зеленский ўз адашини саммитда иштирок этишига эътироз билдирган эди. Унинг фикрича, Россия G20 таркибидан чиқариб юборилиши лозим. Кичик Владимир ўтган ҳафта Россия Президенти у ерга келса, саммитда ҳатто видеоконференция форматида ҳам қатнашмаслигини таъкидлаганди. Путиннинг қарори унинг фикрини ўзгартирди ва ҳозирги вазиятда Украина Президенти онлайн тарзда нутқ сўзлаши кутилмоқда.

Бунга сабаб эса «катта йигирматалик»ка кирмасада Зеленский ҳам саммитга таклиф қилинган эди. Ўз ниятига қисман эришган Владимирлардан бири онлайн форматда «катта акахон»лари билан мулоқот ўтказади. Учрашув мазмуни ҳақида аниқ маълумот бўлмас-да, Украина ва Россия ўртасидаги уруш масаласи муҳокама қилиниши кутилмоқда. Балким Зеленский уни қўллаб-қувватлашларини сўраши ҳам мумкин.

Айтиш керакки, ушбу хабарлардан аввал Зеленскийнинг саммитга таклиф этилгани ҳақида хабар берилган эди. Агар ҳар икки Владимирнинг қайсарлиги тутиб, шахсан Балига бориш истагини билдирганида, Россия ва Украина Президентларини бир хонада кўриш имконияти юзага келган бўларди. Лекин адашларнинг иккиси ҳам дунё аҳлига бундан имкониятни тақдим этмади.

Биргина бу эмас. Оқ уй АҚШ Президенти ҳам Путин билан кўришиш истаги йўқлигини хабар қилганди. Яъни, Жо Байден саммит доирасида россиялик ҳамкасби билан учрашишни режалаштирмаганини очиқ ойдин тан олган. Демак, Россия Федерацияси раҳбарининг мазкур қароридан мамнун бўлганлар сафи битта билангина чекланмайди. Зеро, Байден каби ичдагини ошкор этолмаганлар яширин равишда байрам қилаётган ёки аксинча Путин иштирокини чин дилдан истаганлар тилини тишлаб қолган бўлиши ҳам мумкин.

Айни пайтда Буюк Британия ва Италиянинг янги Бош вазирлари илк маротаба «катталар» даврасидаги муҳокамаларда қатнашади. Риши Сунак ва Жоржия Мелонининг G20 етакчилари саммитида иштирок этиши тасдиқланган.

Шунингдек, Бразилиядаги сайловларда ғалаба қозонган Луис Инасио Лула да Силва саммитда иштирок этишини тасдиқламаган. Лекин аввалроқ янги етакчи Мисрнинг Шарм ал-Шайх шаҳрида ўтказилган БМТнинг иқлим ўзгариши бўйича халқаро конференцияда иштирок этган эди. Бундан чиқди Да Силванинг мавҳум ҳаракати натижаси эртага маълум бўлади.

Россия-Украина урушига G20 ҳам бефарқ эмас

Саммитга келадиган бўлсак, етакчи мамлакатлар раҳбарлари ҳамда уларнинг вакиллари ҳам умумий, ҳам тор доирадаги учрашувлар ўтказиши режалаштиргани айтилган.

Йиғилиш кун тартибидаги энг муҳим мавзулардан бири Украина ва Россия ўртасидаги уруш масаласи бўлади. Бундан ташқари, уруш бошланиши билан оқибатлари янада чуқурлашиб бораётган энергия инқирози, таъминот тақчиллиги ва инфляция билан боғлиқ муаммоларга ҳам тўхталиб ўтилади.

Асосан Европада энергия нархининг ошиши фонида кўплаб давлатлар энергия инқирозининг ўз аҳолисига таъсирини камайтириш мақсадида турли қадамлар ташламоқда.

Масалан, Туркия, Россия, Украина ва БМТ ўртасида Истанбулда имзоланган Украина портларидан қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг хавфсиз етказиб берилишини таъминловчи келишув саммитнинг кун тартибидаги муҳим мавзулардан бири бўлиши кутилмоқда.

«Икки қўчқорнинг калласи бир қозонда»

Шунингдек, саммит доирасида Қўшма Штатлар ва Хитой етакчилари ўртасидаги музокаралар режалаштирилган. Учрашув олдидан Оқ уй раҳбари Жо Байден ўзининг устувор йўналишлари ҳамда ниятларини айтиб беришни ва Хитой раҳбари Си Цзиньпиндан ҳам худди шундай фикрни эшитишни истаётганини айтган.

Раҳбарлар бир қатор минтақавий ва глобал муаммоларни, жумладан, Тайвань масаласини муҳокама қилади.

Байденга кўра, у Хитой етакчисини яхши билади. Чунки у Си Цзиньпин билан бошқа дунё етакчиларига қараганда кўпроқ вақт ўтказган. Оқ уй раҳбари иккаласининг ўртасида тушунмовчиликлар жуда камлиги, улар қизил чизиқлар қаерда эканини яхши билишини таъкидлаган.

Оқ уйнинг қайд этишича, АҚШ ва Хитой ўртасида кескин рақобат мавжуд. Бироқ бу мамлакатлар ўртасидаги можаро ёки қарама-қаршиликка айланмаслиги керак.

Маълумот ўрнида, G20 йирик иқтисодий ривожланган ва ривожланаётган мамлакатларни бирлаштирган норасмий ташкилот бўлиб, Балидаги саммит ҳисоб бўйича ўн еттинчисидир. Бу Индонезия раислигида йил давомида бўлиб ўтган вазирлар, ишчи гуруҳлар ва ўзаро ҳамкор гуруҳларининг бир қатор учрашувлари якуни бўлади.

Айни пайтга қадар, Россия Ташқи ишлари вазиридан ташқари, Туркия Президенти Режеп Таййип Эрдўған ҳам Бали оролларига ташриф буюрди.