Qrim-tatarlar surgun qilinganiga 80 yil bo’ldi

Iosif Stalinning buyrug’i bilan 1944-yil 18-mayda o’n minglab qrim tatarlari o’z vatanlaridan badarg’a qilindi.

Iosif Stalin buyrug‘i bilan butun bir xalq o‘z ona yurtlaridan bir kechada badarg‘a qilingan Qrim turklarining deportatsiya qilinganiga 80 yil bo‘ldi, ammo o‘sha fojiali voqealarning dardi hamon so‘nayotgani yo‘q.

Qrim tatarlarini deportatsiya qilish siyosati Rossiya imperatori Yekaterina II davrida boshlanib, Sovet Ittifoqi davrida jadal rivojlana boshladi. Rossiya tarixiy yerlardan tatarlarning omon qolishi uchun turli usullarga murojaat qildi.

Qrim tatarlarining muammolari 1774-yilda, Usmonli davlati Rossiya bilan Kuchuk-Kaynardji shartnomasini tuzganida boshlangan va shu bilan Qrim xonligi ustidan nazoratni yo’qotgan.

1783-yilda Qrim xonligi butunlay Rossiya imperiyasi tasarrufiga o’tdi. Rossiya ma’muriyati tomonidan bosimga uchragan o‘n minglab Qrim tatarlari Qrimni ommaviy ravishda tark etib, Anadoluga ko‘cha boshladi. Rossiya imperiyasi zulmidan qochgan ko‘plab Qrim tatarlari Usmonlilar davlatidan boshpana topdilar.

Ikkinchi jahon urushi yillarida SSSR Qrim yarim oroli ustidan nazoratni vaqtincha yo‘qotdi va fashizm ustidan qozonilgan g‘alabadan so‘ng Qrim tatarlariga nisbatan ta’qiblar boshlandi.

Qrim tatarlari natsistlarni qo’llab-quvvatlaganlikda ayblanib, bu uzoq bahona bilan ularni deportatsiya qilish to’g’risida qaror qabul qilindi. Sovet Ittifoqi rahbari Iosif Stalinning farmoni bilan Qrim tatarlari Markaziy Osiyoning turli mintaqalariga surgun qilindi.

Deportatsiya jarayoni 1944-yil 18-may kuni soat 03:00 da boshlangan. 15 daqiqa ichida 259 mingga yaqin qrim tatarlari, asosan, keksalar, ayollar va bolalar maydonga olib kirilib, hayvonlarni tashish uchun aravalarga o‘tqazildi.

G‘ayriinsoniy sharoitda deportatsiya qilingan Qrim tatarlarining yarmi manziliga yetib bormay, yo‘lda halok bo‘ldi.

1954-yilda Stalin vafotidan so’ng Qrim yarim orolini Ukraina SSR tarkibiga o’tkazish to’g’risida farmon chiqarildi.

2014-yilning 21-aprelida Qrim Rossiya tomonidan anneksiya qilinganidan keyin qrim-tatarlar yana bosim va repressiyalarga duch keldi. Rossiya ko‘p sonli Qrim-tatar yetakchilarining Qrimga kirishini taqiqladi.

Xususan, Qrimga kirishni taqiqlash qrim-tatar xalqi yetakchisi Mustafo Qirimog‘lu (Jemilev) va qrim tatarlarining boshqa nufuzli rahbarlariga tegishli.

Rossiya Federatsiyasi Oliy sudi Qrim-tatarlar majlisining Rossiya hududidagi faoliyatini taqiqlashni qonuniy deb tan oldi. Yarim orol Rossiya Federatsiyasiga qoʻshib olingandan soʻng koʻplab Qrim tatarlari oʻz vatanlarini tark etishga majbur boʻldi.

Qrim tatarlari 80 yil davomida surgun azobini boshidan kechirdi va shu kungacha o‘z yerlarini qaytarib olish uchun kurashni davom ettirmoqda.

Ukrainada yashovchi va diplomatik yo‘l bilan kurashayotgan Qrim tatarlari Rossiya-Ukraina mojarosi oqibatlari fonida qiyinchiliklarga duch kelmoqda.

Qrim tatarlarining bir qismi rus armiyasining hujumlaridan xavotirlanib, o‘z vatanlarini tashlab, Turkiya va boshqa mamlakatlarga ko‘chib o‘tishga majbur bo‘ldi.